Bibla dhe Kurani Studime Komperative
Nga A.Hasan
Seminari i Jezusit, nje panel perparimtar i dijetareve te Bibles, eshte duke rishikuar Biblen. Faza e pare e ketij projekti qe eshte objekt kundershtimi per te rishikuar ligjin e Testamentit te Ri, 27 librat e shkrimeve te hershme te cilat formojne thelbin e dogmes kristiane, perfundoi. 70 dijetareve u mori 8 vjet per te rishikuar evidencat per nje tekst “te ri dhe te permiresuar”. Librat mund te braktiseshin. Te tjere mund te shtoheshin. Testamenti i Ri nuk i ishte nenshtuar nje shqyrtimi te tille nga brenda qe nga shekulli i 15-te. Kanuni nuk ishte vene kaq shume perpara pergjegjesise qe nga shekulli i katert. Per kristianizmin, kjo ne fakt eshte lindja e nje mijevjecari te ri.
Jezusi nuk shkruajti asnje fjale. “Testamenti i Ri i Zotit tone dhe Shpetimtarit Jezu Krisht” galvanizoi kristianet e pare, vendosi rregullat e kishes se tyre, vuri ne dukje rrugen e aprovuar drejt shpetimit, misheroi propozimet, konceptet, ritet dhe gjestet e besimit te tyre. Por Jezusi nuk shkruajti asnje fjale. Teologet dhe dijetaret dine shume pak nga gjeneza e librave qe perbejne Testamentin e Ri, por debatojne shume rreth saj. Por ata dine qe njeriu qe i foli Judes 2000 vjet me pare si i derguari i Zotit, nuk shkruajti e as nuk diktoi. Kush e beri kete?
A mos 12 ithtaret, te cilet ecen neper peizazhin e thate te tokes se tij bashke me te, duke regjistruar fjalet , jeten dhe veprat e tij? Kjo ide perjashtohet. Apo ndoshta kleriket e hershem te kishes qe po zhvillohej, per te kujtuar mesazhin e tij dhe te forconin kultin e ri? Kush i ngriti guret e themelit te tij te “murit te epokave” mbi profetin Isa, Testamentin e trashegimise se tij? A mos ishin politikane religjioze me programin e nje “levizjeje kishtare” ne mendje? Pas shume shekujsh, asnje pergjigje e qarte. Vetem kjo: Jezusi nuk shkruajti asnje fjale.
Dituria
Ne vitin 1945 zbulimi i nje “librarie gnostike”te hershme nen reren e Nag Hamadit, ne Egjipt, e habiti komunitetin e teologeve kristiane. Ndermjet koleksioneve, aty gjendej edhe Ungjilli i Tomasit (Thomait), nje perpilim i shekullit te pare te thenieve te Jezu Krishtit. Dokumente te hershme dhe formuese qe tani citohen si referenca per kanunin e redaktuar me vone. Po t’ia shtosh keto teksteve kanunore, behet thirrja e shume dijetareve revizioniste. Fshini te gjithe materialet e dyshimta dhe te perdhosura qe ata thone. Po kush mund te vendose per ndryshime me kaq peshe? Beteja per Biblen kishte filluar. Kjo beteje vazhdoi pa rreshtur qe nga kjo kohe.
Dijetare konservatore, dijetare perparimore nuk kane dyshime per ata, cdo fjale ne Bibel eshte prej Zotit. Kongresi Baptist i Amerikes se Jugut perpiqet edhe sot e kesaj dite te pershkruaje pagabueshmerine e Testamentit te Ri. Per disa sekte, interpretimi fjale per fjale eshte idea baze dhe principi i besimit te tyre. Ata flasin ne gjuhe te huaja, ata mbajne gjarperinj. Alegoria stilistike nuk eshte nje mundesi.por shume prej dijetareve kristiane kerkojne duart njerezore qe shkruajten fjalet e Jezusit. Ato duar qe i redaktuan dhe ndreqen keto fjale.
Ungjijte:
Mateusi, Marku, Luka, Gjoni. Ne zemer te shkrimeve kristiane, qendrojne vetem 4 ungjijte . Te gjithe rrefejne tregimin e Jezusit te Nazaretit. Te gjithe kujtojne kuptimin e vdekjes dhe ringjalljes se tij. Ungjijte mendohet te jene perseritja e fjaleve te folura me pare, por shenime te redaktuara te dishepujve te Jezusit, Mateut dhe Gjonit, dhe tradita te dokumentuara nga Marku dhe Luka, te rrefyera nga dishepujt e Jezusit. Por shkruesit e sakte te ungjijve nuk e identifikojne veten e tyre. Ata nuk pretendojne te kene ecur krah per krah me Jezusin dhe te kene degjuar mesazhin e tij nga goja e tij. Dituria sot percakton prejardhjen e ungjijve nga nje perpilim i burimeve te ndryshme: nje perzierje e historise se folur dhe asaj te shkruar te mbledhur nga predikuesit e hershem kristiane gjate dekadave pas kryqezimit. Gjenden fragmente ne ungjij te cilat mendohet te jene te vitit 125 p.e.r. por nuk gjenden doreshkrime origjinale te ketyre ungjijve. Te eksploruara fuqimisht gjate shekujve, rruga per tek krijimi i tyre ka prodhuar teorine e pranuar te “Dy Dokumenteve”. Sipas kesaj teorie Ungjilli i Markut eshte i pari qe eshte shkruar, diku rreth vitit 60 p.e.r., ne Rome, 30 vjet pas vdekjes se profetit. Ajo mbeshtetet ne kujtime gojore, nje liste te shkruar te mrekullive te Jezusit (ndoshta Ungjilli i Shenjave i gjetur ne Hag Hamadi?). Autoret e Mateut dhe Lukes me vone nxorren pjese nga ky ungjill dhe ia shtuan Thenieve te Jezusit. Kaq i ngjashem eshte formulimi i ketyre thenieve ne te dy ungjijte, sa qe teologet supozojne ekzistencen e nje vepre “reference” nga e cila qe te dyja jane referuar. Kjo “reference” quhet “Doreshkrimi Q” (Q qendron per Quelle, qe ne gjermanisht do te thote “burimi”). A mos ndoshta kjo eshte permbledhja e thenieve te Jezusit e gjetur ne Nag Hamadi, Ungjilli i Tomasit? Ishte kjo Burimi Q?
Ungjijte e pare kane skicuar nje llogaritje te thjeshte te thenieve te Jezusit dhe mrekullite e tij. Me kalimin e kohes, vazhdon teoria, njerezit donin me teper. Ata kishin nevoje per me teper. Ata donin te njihnin kete njeri qe ata adhuronin si birin e Zotit, si Zotin vete. Dhe detajet biografike iu shtuan se bashku me disertacionet teologjike. Disa kristiane besojne qe ungjijte zbulojne me saktesi zerin e Jezusit. Te tjere zgjedhin te mendojne per ato si permbledhje te cthurura, kujtime te zgjatura qe ofrojne esencen e mesazhit te tij.
Por sipas Zherom Nejrej te Shkolles Fetare te Uestonit ne Kembrixh, eshte e vertete qe ne nuk e dime se kush i shkruajti ungjijte.
Sauli:
Ai ishte njeri i veprave, themeluesi i vertete i kishes. Me nje fjale, krijuesi i Kristianizmit. Pauli, qytetar cifut i Romes, Sauli i Tarsusit, erdhi tek mesazhi i Krishtit pas vdekjes se tij, duke u kthyer ne fe tjeter rreth vitit 34 e.r. gjate rruges per ne Damask i shoqeruar nga nje vizion i “Krishtit te ringjallur”. Pauli ishte misionari i pare, nje nga njerezit me te medhenj te botes qe nderruan bindjet e tyre fetare. Ai shperndau kristianizmin neper Rome. Letrat e tij drejtuar kishave te reja qe po ngriheshin ne Rome perbejne nje pjese te konsiderueshme te Testamentit te Ri. Eshte pothuajse e sigurte se shtate nga letrat e shumta qe iu atribuan atij, ne fakt u shkruan prej tij: Thesalionianet 1, Galatianet, Korintasit 1 dhe 2, Romaket, Filipinezet dhe Filemonet. Ato udhezojne ne doktrinen kristiane dhe paralajmerojne per dobesi. Filemoni i drejtohet nje mjeshtri, skllavi i te cilit ishte larguar pa leje: “Ne qofte se ai te ka bere ndonje pakenaqesi ose te ka borxh dicka, ngarkoji ato mbi mua” shkruan ai. Kristianizmi i hershem ishte feja e te shtypurve, sklleverve qe renkonin nen zgjedhen e pronareve romake; ai ofronte shpetim, ngushellim, durim dhe shprese: I pari do te jete i fundit. I binduri do te trashegoje token.”
Evangjelistet:
Kristianizmi po perhapej. Evangjelistet po perhapnin kredon e tij. Shtate letrat e perfshira ne kanunin kristian quhen mesazhet “universale”, drejtuar me teper lexuesve te pergjithshem se sa udheheqesve te kishes. Vertetesia e tyre debatohet shume. Letra e Xhejmsit kthehet ne probleme praktike, etikat e sjelljes dhe mendohet te jete shkruar per kristianet cifute te shekullit te pare. Por edhe identiteti i Xhejmsit eshte i diskutueshem. Disa thone qe ai ishte vellai i Jezusit.
Letrat e Gjonit, pergenjeshtrojne heretiket, te cilet mohojne qe Jezusi ka qene Krishti dhe paralajmerojne kunder atyre qe bejne vepra te keqija. Gjenden dy letra te Pjetrit, njera qe keshillon kishen per te qendruar te forte kunder persekutimit dhe mendohet te jete shkruar perpara renies se tij deshmor ne Rome ne vitin 65 e.r. Letra tjeter ka qene shume me ndryshe nga e para. Letra e Judes ka te njejtin fat, kurse autori i letres se hebrenjve eshte i panjohur. Por kjo leter ka nje pozite te rendesishme ne fene kristiane, meqenese pershkruan kristianizmin si realizimin e Judaizmit.
Shpallja e Gjonit:
I mistershem ne origjine. Mistik dhe gjithmone i diskutueshem, versioni i Krishtit te Dyte te ardhur eshte i shqyrtuar si asnje nga tekstet e tjera te Testamentit te Ri. Kuptimi i tij i vertete mbetet i paqarte. Numra, shenja dhe simbole duken sikur shpalosin nje paralajmerim profetik te historise. Shume prej dijetareve mendojne qe autori te kete qene nje njeri me emrin Gjon, aktiv nga fundi i shekullit te pare, gjate sundimit te pergjakshem te perandorit Domitian, rreth viteve 90 ose 95 e.r. Shkrimtari e quan veten Gjon, sherbetor i Krishtit, ne mergim ne kolonine romake ne ishullin e Patmos, ne detin Egje. Per disa, kjo eshte “shkrim rezistent” klasik, i cili ka per qellim te ngreje kristianet e shekullit te pare qe ne ato kohe ishin nen rrethim zyrtar dhe persekutim; te grumbulloje ata ne besim pa marre parasysh kercenimin e therorizmin. Nga Gjoni i Patmosit nuk dihet asgje me teper. Libri hyri ne kanunin e katolicizmit perendimor ne shekullin e 5-te. Martin Luteri dhe reformistet protestante e kundershtuan ate duke e konsideruar si “as apostolike dhe as profetike”. Shpallja e Gjonit vazhdon te jete nje enigme, por gjithashtu edhe nje magnet frymezimi, me premtimin e tij per fitoren perfundimtare te se mires mbi te keqen. Seminari i Jezusit me baze ne Institutin Nestar ne Sonoma, Kaliforni, sugjeron qe te hiqet nga kanuni zyrtar. David Koreshi e justifikoi kultin e tij mbi Shpalljen, duke jetuar dhe vdekur ne ferrin e shembelltyres se librit. Shpallja e Gjonit nuk mund te jete me “e sakte politikisht”.
Kristianet duhet te zgjedhin midis punimeve kulturore apo librave te shenjta. Ata duhet te percaktojne se si do te jete Besimi ne mijevjecarin tjeter, te percaktojne se cfare eshte Testamenti i Ri, dhe kush ua dha ate atyre. Vendime ogurzeza per qindra e mijera shpirtra. Sigurisht qe ka nje rruge per te dale nga kjo dileme. Profeti Isa (Jezusi) ishte musliman. Feja e tij ishte Islami. Dhe pergjigjet e fundit jane shpallur nga Allahu, ne menyre qe t’i shohin te gjithe. Libri qe duhet pranuar eshte Kur’ani.
Ky artikull bazohet nga raporte te dhena prej Miriam Horuit dhe Xhefrei Sheler, US News dhe World Report, 10 Dhjetor, 1990; 8 Nentor, 1993.
http://geocities.com/alcislam
