Bibla dhe Kurani Studime Komperative
Rreth citateve të doktrinës së trinitetit
Senad Maku
Fakti se në Bibël nuk ekziston asnjë citat që, në mënyrë të qartë e të prerë, të flasë për trinitetin dhe për bashkësubstancialite tin e personave hyjnorë që ndodhen në të, si dhe marrëdhëniet ndërmjet tyre, ka bërë që teologët e krishterë t’i drejtohen filozofisë njerëzore duke shkaktuar më shumë hutim se më parë dhe duke mos e zgjidhur asnjërën nga problematikat që e prekin këtë doktrinë.
Kjo doktrinë nuk arrin ta shpjegojë natyrën e vërtetë të Perëndisë, të cilën ajo merr përsipër ta sqarojë. Cila është natyra e vërtetë e Atit, po e të birit, po ajo e shpirtit të shenjtë? Si lidhen dhe çfarë raportesh kanë këta persona hyjnorë me njëri-tjetrin, si i merr Perëndia vendimet, kur dihet se brenda tij ekzistojnë tre persona me ndërgjegje dhe vullnet të pavarur? Pyetje si këto, si edhe shumë të tjera, kanë bërë që spekulimet e ndryshme ta zënë vendin e arsyetimeve logjike.
Teologët e krishterë nisen në kërkim të provave, të cilat do ta vërtetonin këtë hamendësim. Në këtë mënyrë ato shohin në tekst, jo atë që teksti thotë, por atë që ata dëshirojnë që ai të thotë. Rrjedhimisht ata dalin në përfundime të gabuara. Ato mundohen të sjellin prova, citate nga bibla që e mbështesin këtë doktrinë, duke u argumentuar me to. Ne do të shqyrtojmë disa hipoteza dhe të shohim saktësinë e vërtetësinë e tyre se a e mbështesin këtë doktrinë apo jo?
Le të shohim në vijim:
v Fjala ishte Perëndi. (Gjoni 1:1)
Te Gjoni 1:1 lexojmë: “Në fillim ishte Fjala dhe Fjala ishte pranë Perëndisë, dhe Fjala ishte Perëndi”.
Duke lexuar këtë citat të krishterët tregojnë se “Fjala”, që përmendet këtu aludon në Jezusin dhe Jezusi ishte Perëndi. Nëse e analizojmë me vëmendje citatin, ku Gjoni thotë “Fjala ishte pranë Perëndisë”, imponohet pyetja: Si mund të jetë dikush pranë një personi tjetër, e njëkohësisht të jetë po ai person? [1] Vallë, në bazë të çfarë logjike të shëndoshë mund të përfundojmë kështu!!
Te Bibla katolike ky citat del kështu: “Në fillim ishte Fjala, e Fjala ishte në Hyjin, e Fjala ishte Hyj” [2] Kur ta analizojmë fragmentin “Fjala është Zoti”, atëherë del me këtë kuptim: “Në fillim ishte Zoti, e Zoti ishte në Zotin”. Çfarë kuptimi ka kjo? Si ka mundësi që Zoti të jetë në Zotin?! [3]
Le t’i marrim disa shembuj. Nëse themi “Zoti është i mirë”, ne kënaqemi me të mirën e Tij, apo me veprën e Tij të mirë. Mirëpo, ne nuk mund ta përshkruajmë Atë si duhet, duke thënë “Zoti është mirësia”, ngase mirësia nuk është Zot. Nëse themi “Zoti është i ditur” ne nuk mund të themi se “Dituria është Zot”. Apo “Kur’ani, ose Bibla është fjalë e Zotit”, ne nuk mund t’i quajmë “Kur’anin apo Biblën Zot”, sepse nuk janë.
Këtu “fjala” nuk mund të konsiderohet si Zot, siç besohet, ngase “Fjala” është përdorur në Bibël në shumë tekste si urdhër, nëpërmjet së cilës Zoti urdhëron, si p.sh. tek Zanafilla 1:3,20:
“Pastaj Perëndia tha: “U bëftë drita!”. Dhe drita u bë. Pastaj Perëndia tha: “Të mbushen ujërat nga një numër i madh qeniesh të gjalla dhe të fluturojnë zogjtë lart mbi tokë nëpër hapësirën e madhe të kupës qiellore”.
Kurse Kur’ani Famëlartë e thekson kështu:
“Ajo tha: “Zoti im! Qysh do të kem unë fëmijë, kur nuk më ka prekur askush?!” – “Kështu – tha (engjëlli) – Allahu krijon ç’të dojë Vetë. Kur vendos diçka, Ai vetëm thotë për të: “Bëhu!” – dhe ajo bëhet”.
“Vërtet, çështja e Isait (të lindur pa baba) tek Allahu është sikurse çështja e Ademit. Atë e krijoi Ai nga dheu, e pastaj atij i tha “Bëhu!” dhe ai u bë”. (Ali Imran 47, 59)
Fjala e parë me të cilën fillon Ungjilli i Gjonit ishte përgënjeshtruar shpeshherë nga “hartuesit unitarianë[4]”, të cilët e ofruan tekstin e tyre të vërtetë si vijon: “Në fillim ishte “fjala”, e “fjala” ishte me Zotin dhe fjala e Zotit ishte”. [5] Do të vihet re se forma greke e rasës gjinore “Teou”, që do të thotë “e Zotit”, ishte ndryshuar në “Teos”, që do të thotë “Zot”, në rasën emërore të emrit.[6] Ibni Hazmi, studiues i religjioneve, kur e komenton këtë citat, mes tjerash, thotë se është një marri dhe vërtet një shpifje që i bëhet Jezusit. [7]
Në librin “Bazat e Biblës”, të botuar nga të krishterët, lidhur me citatin e lartpërmendur, thuhet: “Ky citat është një nga pjesët më të keqkuptuara, për të mësuar se Jezusi ekzistoi në qiej para lindjes së tij. Një kuptim i drejtë i këtyre rreshtave varet në vlerësimin se çfarë do të thotë “Fjala” në këtë kuptim. Nuk mund të bëhet fjalë direkt për një person, sepse një person nuk mund të jetë “me Perëndinë” dhe megjithatë të jetë Perëndi në të njëjtën kohë. Fjala greke “logos” që përkthehet “fjalë” këtu, nuk do të thotë “Jezusi” në vetvete”.[8]
Tausti, anëtar i shkollës spiritualiste të shek. III, thotë:
“Shumëkush e di se ungjijtë nuk janë shkruar as nga Isai e as nga apostujt, por shumë më vonë nga ana e disa personave anonimë, të cilët, duke e ditur se njerëzit nuk do t’u besonin autorëve që s’i kishin parë gjërat vetë, në krye të rrëfimeve vunë emrat e apostujve, apo të personave që i kanë shoqëruar ata”.[9]
Verseti aq i cituar: “Në fillim ishte Fjala, dhe Fjala ishte tek Zoti, dhe Fjala ishte Zoti”, është citat i një punimi pagan mbi filozofinë platonike, që ka gjasa të jetë shkruar nga Ireneusi. Pasazhi citohet nga Ameliusi, filozof pagan, sikur bën fjalë përjashtimisht vetëm për Logosin, ose Merkurin, Fjalën, dhe që duket se është një dëshmi që bëhet ndaj një perëndie pagane nga një barbar… Kështu, pra, shohim se titulli “Fjala” apo “Logos”, që i atribuohen Jezusit, është një tjetër element i përzierjes pagane me krishterizmin. Ajo nuk e mori formën e saj të ligjëruar të krishterë gjerë në shekullin e dytë pas Krishtit.
Edhe romakët e lashtë paganë e adhuronin një kult triniteti. Për një orakull[10] thuhet se ka deklaruar se si në fillim ishte “I pari Zoti, pastaj Fjala, dhe me ta Shpirti”. Këtu, në Romën e lashtë, shohim të renditur qartësisht, Zotin, logosin, dhe shpirtin e shenjtë, vend ku tempulli më me emër i këtij kryeqyteti – ai i Jupiter Capitolinus – u ishte dedikuar tri perëndive, që adhuroheshin të tria me një adhurim të vetëm.” [11]
Në një studim të bërë nga Geoffrey Parrinder, lidhur me këtë citat dhe të ngjashëm, ai gjen ndikimin e besimit të Memfisit[12], edhe në besimin e lashtë grek, e sidomos lidhur me “fjalën” “Logos”, e cila më pas pati ndikim direkt edhe në krishterizëm, bile në vetë ungjijtë, duke thënë: “Ptah po ashtu ishte perëndia e krijimit të qytetit Menf, i cili, ndërkohë, quhej Atë dhe Ëmë në “teologjinë menfisiane” që është një dokument i shkëlqyer dhe e tëra është nga shteti i lashtë. Dokumenti thotë se krijimin e botës e ka planifikuar mendja e perëndisë, ndërkaq mjeti i zbatimit ishte “fjala” të cilën e shqiptoi, – kjo ishte një garë çuditëse e besimit grek që u shfaq pas një periudhe të gjatë rreth “logos-it” ose “fjalës së shenjtë”. Këtu vlen të bëhet një krahasim me Ungjillin e Gjonit, me ç’rast shihet një përputhje mahnitëse ndërmjet “fjalës” në të dyja tekstet: “Në fillim ishte Fjala dhe Fjala ishte pranë Perëndisë, dhe Fjala ishte Perëndi. Ajo (fjala) ishte në fillim me Perëndinë. Të gjitha gjërat u bënë me anë të saj (fjalës), dhe pa atë nuk u bë asnjë nga ato që u bënë.” (Gjoni 1:1-3)[13]
v Në emër të Atit, e të Birit, e të Frymës së Shenjtë. (Mateu 28:19)
Një ndër shembujt më kryesorë me të cilin të krishterët argumentojnë rreth doktrinës së trinitetit dhe që njëherësh përbën edhe një ndryshim të citatit biblik me qëllim të ngritjes së Jezusit në hyjni e të vendosjes së besimit mbi trininë, është citati nga Mateu 28:19:
“Shkoni, pra, dhe bëni dishepuj nga të gjithë popujt duke i pagëzuar në emër të Atit e të Birit e të Frymës së Shenjtë.”
Të krishterët pohojnë se gjoja nëpërmjet këtyre fjalëve vetë Jezusi e ka predikuar trininë, duke e përdorur fjalën “emër” në njëjës dhe duke e pasuar këtë me përmendjen e formulës së trinisë; ndërsa kjo, sipas tyre, do të duhej të nënkuptonte se Zoti është NJË Perëndi i vetëm, por i përbërë nga TRE persona. Mirëpo, nuk ekziston asnjë manuskript nga shekujt e parë të krishterizmit, i cili do ta mbështeste autenticitetin e këtij vargu, të këtillë siç gjendet sot në shumicën e biblave tona. Për më tepër, gjatë tre shekujve të parë pas Krishtit, sikundër edhe deri në gjysmën e shekullit të katërt, kjo frazë nga etërit kishtarë si Euzebiusi, Justin Martiri, Origeni, Afratesi, etj. citohej në formën: “Dhe shkoni bëni dishepuj në emrin tim” pa e përmendur fare pagëzimin, ose formulën e trinisë. Vetëm pas Koncilit të Nikesë ky rresht fillon gjerësisht të përdoret në formën e tanishme, duke e përmbajtur formulën trinitare të pagëzimit. Kështu, në një mori rastesh, zbulimi i shkrimeve të vjetra të krishtere e vuri në pah padrejtësinë e bërë mësimeve të Jezuit.[14]
v Kush më ka parë mua, ka parë Atin. (Gjoni 14:8-9)
Citati tjetër, me të cilin argumentohen, gjendet te Gjoni 14:8-9:
“Filipi i tha: “Zot, na e trego Atin, dhe na mjafton“. Jezusi i tha: “Ka kaq kohë që unë jam me ju dhe ti nuk më ke njohur akoma, o Filip? Kush më ka parë mua, ka parë Atin”.
Këtu tregohet se si Filipi donte ta shihte Zotin, por një gjë e tillë është e pamundur, sepse pak më poshtë, në këtë ungjill, tregon se Jezusi ka thënë: “Askush s’e pa Perëndinë kurrë”. (Gjoni 1:18) Po ashtu edhe te 1 Gjoni 4:12 thuhet: “Askush se ka parë ndonjëherë Perëndinë”.
Kështu është e qartë se Jezusi thjesht po i thoshte Filipit se veprat dhe mrekullitë e tij do të ishin fakte të mjaftueshme të ekzistencës së Zotit (Kush më ka parë mua ka parë Atin).[15]
Përsëri te Gjoni 5: 37 thuhet: “Dhe Ati, që më dërgoi, ai vetë ka dëshmuar për mua; ju nuk e keni dëgjuar kurrë zërin e tij dhe as nuk e keni parë fytyrën e tij”.
Të njëjtën gjë e argumenton edhe Kur’ani, duke treguar se është e pamundur të shihet Zoti:
“Shikimet njerëzore nuk mund ta arrijnë Atë, ndërkohë Ai i arrin shikimet e të gjithëve. Ai është Bamirës i pakufishëm dhe di çdo gjë”. (El-Enam 103)
“E kur Musai erdhi në kohën që ia caktuam dhe i foli Zoti i vet, ai tha: “Zoti im! Më mundëso që ta shoh pamjen tënde!” Ai (Zoti) i tha: “Ti nuk ke mundësi të më shohësh, por shikoje kodrën, e nëse ajo qëndron në vendin e vet, ti do të më shohësh Mua. Kur u drejtua nga kodra, një pjesë e dritës nga Zoti i tij e bëri atë (kodrën) thërrmijë, e Musait i ra të fikët. Kur erdhi në vete, tha: “E lartë është madhëria Jote, pendohem te Ti (për atë që kërkova) dhe unë jam i pari i besimtarëve!” (Araf 143)
Veprat, mrekullitë e Jezusit/ Isait a.s., janë fakte për ekzistencën e Zotit. Ai që e njeh Jezusin si pejgamber, e njeh edhe Zotin që e ka dërguar. Ai që e urren Jezusin, e urren edhe Atin, le të shohim vargjet e mëposhtme:
“Atëherë i thanë: “Ku është Ati yt?“. Jezusi u përgjigj: “Ju nuk më njihni as mua, as Atin tim; po të më njihnit mua, do të njihnit edhe Atin tim”. (Gjoni 8:19)
“Pastaj Jezusi thirri dhe tha: “Kush beson në mua, nuk beson në mua, por në atë që më ka dërguar”. (Gjoni 12:44)
“Kush më urren mua, urren edhe Atin tim”. (Gjoni 15:23)
“Ai që ju pranon, më pranon mua; dhe ai që më pranon mua, pranon atë që më ka dërguar. Ai që pranon një profet në emër të një profeti, do të marrë shpërblimin që i takon profetit; dhe ai që pranon të drejtin në emër të të drejtit, do të marrë shpërblimin që i takon të drejtit”. (Mateu 10:40-41)
Fragmentet e mësipërme janë aq të qarta sa nuk mbetet fije dyshimi për të vërtetën. Pra, Jezusi nuk është zot, por i dërguar me shpalljen e Zotit te populli i tij. Nxjerrja e fjalëve të tyre jashtë kontekstit përbëjnë një veprim naiv.
v Unë dhe Ati jemi një. (Gjoni 10:30)
“Unë dhe Ati jemi një”. (Gjoni 10:30), kjo fjali shpesh citohet nga të krishterët për ta mbështetur doktrinën e trinitetit, edhe pse këtu nuk përmendet asnjë person i tretë?! Po ta lexojmë një citat më lart, Gjoni 10:29, do të vërejmë fjalët e Jezusit, i cili tha: “Ati im, që m’i dha, është më i madh se të gjithë”. Fjala “të gjithë”, këtu përfshin secilin, edhe vetë Jezusin. Kurse, në të kundërtën, do të jetë kontradiktë ndërmjet dy citateve.
Vetë Jezusi tregon se në ç’kuptim ai ishte “një” me të Atin. Duke i lexuar disa citate më poshtë te Gjoni 17:20-23, kuptojmë:
“Tani unë nuk lutem vetëm për ta, por edhe për ata që do të besojnë në mua me anë të fjalës së tyre, që të gjithë të jenë një, ashtu si ti, o Atë, je në mua dhe unë në ty; edhe ata të jenë një në ne, që bota të besojë se ti më ke dërguar. Dhe unë u kam dhënë lavdinë që më ke dhënë, që ata të jenë një, ashtu si ne jemi një. Unë jam në ta dhe ti në mua, që të jenë të përsosur në unitet dhe që bota të njohë që ti më ke dërguar dhe që i ke dashur, ashtu si më ke dashur mua”.
Në tërë këta rreshta për fjalën NJË është përdorur e njëjta fjalë greke HEN, pra jo vetëm për të përshkruar Jezusin dhe Atin, por edhe Jezusin, Atin dhe njëmbëdhjetë apo dymbëdhjetë dishepujt e Jezusit. Prandaj, nëse vargjet e tilla i kuptojmë tekstualisht, në këtë rast, do të kemi jo trini, por trembëdhjetëni. Kështu që Jezusi dhe Ati janë një, jo në një trini apo hyjnieshmëri. Por në një qëllim. Sikurse edhe është Jezusi një me apostujt dhe me besimtarët në qëllimin e bërjes së vullnetit të Atit.[16]
Pra, fjala greke HEN – “Një”, që është përdorur në këtë citat, si te Gjoni 10:30, ashtu edhe te Gjoni 17:20-23, tregon njëjtësi veprimi. Prandaj, kur përdoret fjala Një (Hen) në këto raste, e ka fjalën për unitetin e mendimit dhe të veprimit.[17]
Lidhur me Gjonin 10:30, Xhon Kelvin (një trinitarian) në librin e tij tha: “Të vjetrit bënë një gabim duke përdorur këtë rresht për të provuar se Krishti është …. në thelb i njëjtë me të Atin. Në fakt, Krishti nuk flet për unitetin në përbërje, por për marrëveshjen që ka me të Atin”.[18]
Fjala “Atë”, e cila përmendet shumë herë në Dhiatën e Re, quhet EBB apo ABB-A në përkthim, ndërsa RABB përkthehet Zot, Zot i botëve. Fjala “Atë”- Ebb, sipas krishterizmit d.m.th. “Ai që e LINDI djalin Jezusin”.[19] Zoti i Plotfuqishëm përmes Muhamedit s.a.v.s. e ka mbrojtur islamin dhe muslimanët, duke e lënë fjalën “Atë” (EBB) për Zot, jashtë fjalorit të tij fetar. Është një fakt i mrekullueshëm se, megjithëse Kur’ani Fisnik numëron nëntëdhjetenëntë vetitë (emrat) e Zotit, duke përfshirë fjalën RABB në arabisht, që nënkupton – Zot, Zot i botëve, Shpikës, por fjala më e lehtë EBB, që nënkupton “Atë” në gjuhën arabe (Ebu) dhe hebraishte (Aba), nuk është përdorur asnjëherë, kështu që i ka ruajtur muslimanët nga blasfemia e të vetmit bir të lindur. [20]
Në ndërkohë do të vijojmë me elaborimin e këtyre citateve tjere biblik:
Këta të tre janë një. (1 Gjoni 5:7)
Perëndia u shfaq në mish. (1 Timoteu 3:16)
Perëndia i ngjashëm me njeriun. (Zanafilla 1:26)
Unë jam në Atin, Ati është në mua. (Gjoni 14:11)
Unë jam. (Gjoni 8:58)
Zoti Jezus. (Marku 16:19)
Adhurimi i Jezusit. (Mateu 28:17)
——————————————————————————–
Fusnotat:
Thelbi i unitarizmit qëndron në theksimin e njëshmërisë dhe unitetit të Zotit si qenie personale; nga këtu logjikisht pason refuzimi: a) i trinisë së shenjtë, b) i natyrës hyjnore të Jezusit dhe të shpirtit të shenjtë etj. Unitarizmin e përqafuan dhe e mbrojtën shumë mendimtarë të shquar, siç ishin: Migel Servetosi (1509-1553), Hugo Grociusi (1583-1645), Samuel Klarku (1675-1729), Xhozef Pristli (1733-1804), Ricard Prajsi (1723-1791), Xhon Miltoni (1608-1674), etj. (Ekrem Murtezai, “Fjalori i feve”, fq. 568.)
[5] Prof. Abdul Ahad Dawud, “Muhamedi në Bibël”, fq. 21. [6] Prof. Benjamin Keldani, “Muhamedi në Bibël”, botuar nga Qendra Erasmus, 2004, fq. 25. [7] “Ibën Hazm Al- Andalusi dhe vështrimet e tij mbi doktrinën e trinisë”, Muhamed Uruçi, Takvim, 2003, fq. 98. [8] Bazat e Biblës – Udhëzim Kapitujsh (Shpalosja e gëzimit dhe paqes së krishterimit të vërtetë), botuar nga Christadelphian Bible Mission (CBM), England (pa vit botimi), fq. 146. [9] Osman Nuri Topbash, “Vargu i profetëve -3”, fq. 238. [10] ORAKULL m. vjet. 1. Vendi a tempulli ku në kohën e lashtë priftërinjtë paganë gjoja e parashikonin të ardhmen, ose parathoshin diçka gjoja në emër të hyjnive; që besohej se parashikonte të ardhmen ose paralajmëronte diçka. Orakulli i Dodonës. Orakulli i Defit. Përgjigjja e orakullit. 2. fig. libr. Ai që i paraqet fjalët, mendimet e parashikimet e veta si të vërteta të pakundërshtueshme. Në rolin e orakullit. (“Fj. i gj. së sotme shqipe”, fq. 1306.) [11] T.W.Doane, “Bible Myths and Their Parallels in Other Religions”, fq. 375-376. [12] Qytet në Egjiptin e lashtë, rreth 25 km në jug të Kajros së sotme, afër piramidave të famshme egjiptase. [Shiko: Enciklopedinë elektronike: DVD, Enciclopaedia Britanica Library 2007, “Memphis”] [13] Geoffrey Parrinder, vepër e cituar, fq. 47, sipas Dr. Zija Abdullahu, “Hyrje në studimin e feve”, fq. 38. [14] Si u zhvillua besimi mbi trininë?, sipas http://mesohu. net/showthread. php?t=578 [15] Misha’al Ibn Abdullah, “What did Jesus really say?”, fq. 58. [16] Artikulli “Unë dhe Ati jemi një”, marrë nga webfaqja: www.islamidhekrisht erimi.com/ jezusifaqja. html [17] “A duhet të besosh në trinitet”, fq. 24. [18] Commentary on the Gospel According to John, sipas: “A duhet të besosh në trinitet”, fq. 24. [19] Ahmed Deedat, “Kur’ani-Mrekullia e mrekullive”, fq. 63. [20] Po aty, fq. 65.Siç thamë më lart, emri i Zotit në krishterizëm “Ati” nuk është një nga nëntëdhjetenëntë cilësitë, emrat që thekson Kur’ani Famëlartë. Në qoftë se pejgamberi Muhamed s.a.v.s do të ishte ai që përpiloi Kur’anin Fisnik, ashtu siç e akuzojnë armiqtë e islamit, atëherë pse për të treguar për “Allahun xh.sh.” ai iu largua fjalës “Atë” përgjatë njëzetetre vjetësh, që ishin vitet e jetës së tij si pejgamber? Fjala arabe (Ebu) apo ajo hebraike (Aba), është më e lehtë se fjala (Rabbu), që ka kuptimin e Zotit, Zotit i botëve, Shpikësit, Kujdestarit, apo Ruajtësit etj., megjithatë cilësia “Rabbu/Zoti” përmendet më së shumti në shpalljen e fundit, Kur’anin Famëlartë. Arsyeja e mospërdorimit të fjalës ATË, nga cilësitë dhe emrat e bukur të Zotit Fuqiplotë, është se njerëzit e kanë deformuar këtë koncept, duke e thirrur Zotin xh.sh, ATË, duke e përshkruar si BABA, i cili e ka lindur të birin e tij të vetëm Jezusin (Gjoni 3:16), duke e krahasuar Atin të ngjashëm me njerëzit në aspektin material dhe me cilësi të tyre, dhe duke i dhënë formë Atij. Kështu, kjo fjalë nuk është përdorur në Kur’an për ta ruajtur të vërtetën lidhur me Krijuesin, Zotin Fuqiplotë dhe për t’iu treguar njerëzve që të kenë kujdes e të ruhen nga blasfemia, sipas së cilës Zoti lindi të birin e tij Jezusin. (I lartësuar është Zoti nga shpifjet që i bëhen).
