Bibla dhe Kurani Studime Komperative
Pa mëdyshje, Dhjata e Re Krishtere ka ushtruar ndikim të madh në jetën dhe kulturën Perëndimore. Dhe megjithatë teksti i asnjë trupi tjetër të literaturës së lashtë nuk ekziston në aq shumë versione. Kjo kryesisht është rezultati i një numri thuajse turpërues i versioneve të kopjeve të Dhjatës së Re, të cilat janë nxjerrë në dritë nga kohërat e lashta dhe nga mesjeta.
Dhjata e Re tash është e njohur, tërësisht apo pjesërisht, në mbi tre mijë dorëshkrime Greke. Secila nga këto kopje e dorëshkrimeve dallon nga gjithë të tjerat. [The Interpreters Dictionary of the Bible, Abingdon Press, 1962, botimi në 4 vëllime, nën titullin ‘Text, NT’. Punimi është përmbledhje e mbi 200 kontribuesve, përfshirë Profesorët e ‘Literatura e Dhjatës së Vjetër’, ‘Gjuha Biblike’, ‘Historia e Kishës’ dhe ‘Literatura dhe Gjuha e Dhjatës së Re’]. Veç këtyre dorëshkrimeve Greke, Dhjata e Re mund të gjendet në më shumë se dhjetë mijë dorëshkrime të versioneve të hershme dhe në mijëra citate të ‘Etërve të Kishës’. Këto dorëshkrime të versioneve të hershme dhe citatet e ‘Etërve të Kishës’, dallojnë nga njëra-tjetra po aq shumë sa edhe dorëshkrimet Greke. [ibid]
Është llogaritur që dorëshkrimet e Dhjatës së Re dallojnë ndërmjet tyre diku mes 150.000 dhe 250.000 herave tronditëse. [ibid] Shifra e vërtetë ndoshta është shumë më e lartë. Vetëm studimi i 150 dorëshkrimeve Greke të Ungjillit sipas Lukës, ka zbuluar më shumë se 30.000 dallime tekstuale. [ibid] Secili dorëshkrim i studiuar dhe i nxjerrur në dritë, pashmangshëm i shton listës së dallimeve. Deri në atë masë, saqë The Interpreters Dictionary of the Bible pashmangshmërisht konkludon se:”Është e sigurt të thuhet se nuk ka asnjë fjali në Dhjatën e Re, në të cilën tradita dorëshkrimore është tërësisht e njëjtë”. [ibid] Shumë nga dallimet dalin në pah që në fazat e hershme. Përpara zbulimit të shtypshkronjës [shekulli 15], të gjitha kopjet e Biblës tregojnë variacione të shumta tekstuale. Dallimet e këtilla, që janë aq shumë pjesë e historisë së transmetimit të Dhjatës së Re, vazhdojnë të jetojnë në kopjet e ditëve të sotme.
Nga dorëshkrimet e deritanishme, vetëm 150 përmbajnë të gjitha 27 librat e Dhjatës së Re. Disa përmbajnë libra shtesë dhe ungjij, të cilat më vonë janë shuar si fabrikime. Në këto dokumente, fillimisht nuk ka patur hapësira mes germave të fjalëve, as pikësim, as theksim apo shenja frymëmarrjeje në fjalët Greke [ka patur vetëm rrjedhë të vazhdueshme të germave] dhe as kaptinë apo ndarje vargjesh. Në të vërtetë, sistemi i kaptinave të Dhjatës së Re që tash përdoret, qe shpikur nga Kardinali Hugo De S. Karo më 1328. Kardinali poashtu ndau secilën kaptinë në paragrafe të shënuara me germa, por kjo ka qenë zëvendësuar me sistemin e vargjeve të prezantuar nga Robert Stefanus më 1551. Më pas, aty ku secili varg qe shtypur si paragraf i ndarë, kjo çoi në fragmentimin e dokumentit origjinal dhe në interpretimin e vargjeve jashtë kontekstit. [ibid, Encyclopaedia Britannica, 1983 botimi me 30 vëllime, nën titullin ‘Biblical Literature’]
Kopjet origjinale të librave të Dhjatës së Re ka kohë që janë zhdukur. [ibid] Madje edhe identiteti i vërtetë i autorëve të tyre, në masë të madhe është një çështje debatesh. Hapësira kohore mes kallëzimeve origjinale të ngjarjeve dhe dorëshkrimeve të sotshme që kanë mbijetuar, është një periudhë prej mbi 200 apo 300 vjetësh. Para kësaj kohe nuk ka dëshmitarë për të vendosur vërtetësinë e pohimeve Krishtere. Me përjashtim të disa fragmenteve të vogla; papirusi nga Ungjilli i Gjonit [tri vargje] dhe [kështu pohohet të jetë] nga Ungjilli i Markut. Për shkak të natyrës së tyre fragmentare, ato nuk kanë ndonjë vlerë të madhe në përforcimin e tekstit të madje edhe të këtyre dy Ungjijve, e lëre më Dhjatës së Re si tërësi.
Papirusi i fragmentuar i kësaj natyre është nxjerrë në dritë me datë nga shekulli i dytë deri në të tetin, me më shumë se gjysma e tyre duke datuar nga shekujt e tretë dhe të katërt. Asnjë papirus i mëhershëm, ndërkaq, nuk përmban ndonjë libër të plotë të shkrimeve Krishtere. Dorëshkrimet në papirus të Dhjatës së Re që janë sot, janë gjetur në Egjipt dhe padyshim aty edhe janë shkruar. Ato dëshmojnë përfundimisht se në Egjipt, veçanërisht në shekullin e dytë, të tretë e të katërt, asnjë lloj i Dhjatës së Re nuk mbizotëronte. Në këta shekuj të mëhershëm, shumë lloje të teksteve mbrothnin krahas njëri-tjetrit. Dy papiruset e hershme, të cilat shkelin nëpër shtatëdhjetë vargje të Ungjillit të Gjonit, dallojnë në jo më pak se shtatëdhjetë vende [madje edhe pasi të merren parasysh gabimet evidente shkrimore]; një mesatare e një versioni në secilin varg. Nëse tekstet qenë ndryshuar dhe botuar deri në këtë shkallë, madje edhe një hapësirë kohore një shekullore mes një origjinali dhe mbijetesës së parë në një papirus, është një kohë e gjatë dhe potencialisht katastrofike. Ne thjesht nuk dimë se çfarë ka mund t’u ndodhë fjalëve në vende të rëndësishme. [Paragrafi është marrë nga Robin Lane Fox, The Unauthorized Version, 1992, pp.139-140)
Në parathënien e Ungjillit të tij, Luka na tregon qartë se “shumë janë angazhuar për ta përmbledhur ritregimin e gjërave që kanë qenë vendosur midis nesh”. [Luka 1:1-2] Fjalët e tij e bëjnë të qartë që me kohë ai shkroi se ka patur edhe ‘ungjij’ të tjerë të shumtë në qarkullim dhe asnjë prej tyre nuk gëzonte një pozitë të themeluar sa për të ndaluar një shkrimtar tjetër që t’i shtojë numrit të tyre. As për ata as për veten e tij, Luka nuk pohon ndonjë frymëzim hyjnor. Ai thjesht shkruan si një të cilit “i është dukur mirë… të shkruajë një vlerësim të rregullt”. [Luka 1:3] Për më shumë, mënyra në të cilën ai dhe Mateu trajtojnë materialin e tyre burimor [me sa duket i nxjerrur nga punimi i Markut], tregon qartë se asnjëri nuk e konsideron Ungjillin e mëhershëm të Markut si shkrim të frymëzuar. Të dytë ndjehen përsosmërishtë të lirë jo vetëm për t’i shtuar Markut, por poashtu për të hequr, për të ndryshuar fjalë, për të ndryshuar rendin në të cilin ngjarjet supozohet të kenë ndodhur, madje edhe në rastin për të dhënë informim kontradiktor. Autori i Ungjillit të katërt, Gjoni, merr guximin të trajtojë tërë traditën me liri pafundësisht më të madhe, duke mos e kufizuar veten në ndjekjen e përvijimit të ngjarjeve që theksojnë tre të tjerët, madje as të riprodhojë konkretisht mësimet e njëjta. S’mund të dyshohet se shumë ungjij të tjerë, të cilët qenë në qarkullim gjatë periudhës së njëjtë apo më vonë, pohuan për vete së paku një status dhe liri të barabartë.
Në fund, më poshtë janë vetëm disa shembuj që nxjerrin në pah dallimet në tekstin e Dhjatës së Re, të gjetura në disa nga versionet më të njohura moderne të tij:
Në I Gjon 5:7 të Versionit të Mbretit Xhejms [VMXH] lexojmë:’Se tre janë ata: Ati, Fjala, dhe Shpirti i Shenjt, dhe këta tre janë një’. Ky pasazh, ndërkaq, është fshirë nga Versioni i Standardid të Korrigjuar [VSK] si një fabrikim. Në komentin e Versionit të Autorizuar thuhet:”Kurrfarë komentimi s’i është bërë këtij vargu, meqë autoritetet më të mira nuk e konsiderojnë atë të jetë pjesë e tekstit origjinal”. [Komenti i Versionit të Autorizuar, Shoqëria për Reklamimin e Diturisë Krishtere, 1871, vëll.2]
Në Aktet 8:37 të VMXH lexojmë:’Dhe Filipi tha: Nëse beson më gjithë zemrën, ti mundesh. Dhe ai u përgjigj dhe tha: Besoj që Jezu Krishti është Biri i Zotit’. Të dytë, Versioni i Ri Ndërkombëtar [VRN] dhe VSK, e kanë hequr krejtësisht këtë pasazh si të pavërtetë.
Kaptina 8 e Gjonit të VSK dhe VRN fillojnë me vargun 12, duke lënë jashtë krejtësisht vargjet nga 1 deri në 11. VMXH, ndërkaq, përfshin të gjitha këto vargje pa komentim.
VSK lë jashtë vargjet 44 dhe 46 të kaptinës së 9 të Markut. VMXH përfshin të dy vargjet pa komentim. VRN i ul këto vargje në pozitën e fusnotës pa ndonjë siguri për vërtetësinë e tyre. Përsa u përket fusnotave të këtilla, VRN shpjegon:”Fusnotat tërheqin vëmendjen në vendet, ku nuk ka patur siguri lidhur me atë se çfarë ishte teksti origjinal”.
Kaptina 16 e Markut në VMXH përfundon në vargun 20. Ndërsa, VSK dhe VRN përfundojnë kaptinën në vargun 8, duke lënë jashtë 12 vargje të plota që përshkruajnë ngritjen.
Luka 9:56 e VMXH thotë:’Se Biri i Njeriut s’ka ardhur për t’i shkatërruar jetët e njerëzve, por t’i shpëtojë ata’. Kjo thënie është fshirë nga teksti kryesor i VSK dhe VRN dhe është ulur në pozitë të fusnotës pa kurrfarë sigurie për vërtetësinë e tij.
Aktet 23:9 të VMXH përfundojnë:’Le të mos e luftojmë Zotin’. VSK dhe VRN kanë zgjedhur t’i lënë jashtë këto fjalë.
VMXH dhe VRN lexojnë në Mateu 12:47:’Dikush i tha: Shih! Nëna jote dhe vëllezërit tu presin jashtë dhe dëshirojnë të flasin me ty’. Ky varg është fshirë nga teksti kryesor i VSK dhe është ulur në pozitë të fusnotës.
VMXH, VRK dhe VRN të gjitha përmbajnë vargjet 2 dhe 3 të Mateut, megjithatë ato nuk gjenden në shumë dorëshkrime të lashta. VSK komenton:”Shumë autoritete të lashta lënë jashtë fjalët vijuese deri në fund të vargut 3″, dhe VRN thotë:”Disa dorëshkrime të hershme nuk e kanë pjesën tjetër të vargut 2 dhe tërë vargun 3″.
Në Mateu 17:21 i VMXH lexojmë:’Por ky lloj nuk del veçse me lutje dhe agjërim’. VSK dhe VRN shkojnë nga vargu 20 drejt deri në vargun 22, duke lënë jashtë krejtësisht vargun 21.
Në Mateu 18:11 i VMXH lexojmë:’Se Biri i Njeriut është ardhë për ta shpëtuar atë që ka humbur’. Ky varg është fshirë në VSK.
Në Marku 15:28 i VMXH lexojmë:’Dhe thënia qe përmbushur, që thoshte: Dhe ai u numërua me mekatarët’. Të dyjat, VSK dhe VRN, kanë fshirë këtë varg nga teksti kryesor, duke e ulur atë në pozitë të fusnotës.
Gjoni 3:16 i VMXH thotë:’Vërtet, Hyu aq fort e deshi botën sa që e dha një të vetmin Birin e vet të lindur…’ Fjala ‘të lindur’ është lënë jashtë nga teksti i VSK dhe VRN.
Në Gjoni 9:35 i VMXH lexojmë:’A beson ti në Birin e Zotit?’. Megjithatë VSK dhe VRN e lexojnë këtë si:’A beson ti në Birin e Njeriut?’
Te Lutja e Zotit në Mateu 6:13 të VMXH lexojmë:’E mos lejo të biem në tundim [sprovë], por na shpëto nga e liga, Se e jotja është mbretëria, pushteti dhe lavdia, përgjithmonë. Amin.’ VSK dhe VRN lexojnë vetëm ‘E mos lejo të biem në tundim, por na shpëto nga e liga’, duke lënë jashtë përfundimin ‘Se e jotja është mbretëria…’
Në Luka 10:1 e VRN lexojmë:’Pastaj Zoti i zgjodhi shtatëdhjetë e dy.’ Por VMXH dhe VSK thonë që kanë qenë shtatëdhjetë në vend të shtatëdhjetë e dy. Kjo mospërputhje poashtu vërehet në Luka 10:17.
Në Marku 2:17 i VMXH lexojmë:’Nuk erdha të thërras të drejtit për t’u penduar, por mëkatarët’. VSK dhe VRN kanë fshirë fjalët ‘për t’u penduar’ sikur kjo të jetë një shtojcë në tekstin. Mospërputhja e njëjtë poashtu gjendet në Mateu 9:13.
Në Zbulesa 4:8 lexojmë:’Shenjt! Shenjt! Shenjt! Zoti, Hyu i Gjithpushtetshëm’. Komenti i Shoqërisë për Reklamimin e Diturisë Krishtere shpjegon:”Shenjt! Shenjt! Shenjt! – atributi i përsëritur tre herë, gjithmonë është kuptuar nga kisha t’i referohet Trinisë të Bekuar”. Është interesant të ceket se dorëshkrimi ‘Kodeks Vatikanus’ e përsërit këtë fjalë jo më pak se nëntë herë, ndërsa dorëshkrimi ‘MS 2000’ ua bën atyre trembëdhjetë përsëritje. Përsëritjet tjera enden prej mes katër dhe tetë herë.
Përsa i përket Versionit Standard të Korrigjuar shumë të përhapur, botimi 1946, duhet të kihet kujdes se pasazhe të caktuara fillimisht kanë qenë fshirë dhe ulur në pozitë të fusnotës duke ndjekur dyshimet rreth vërtetësisë së tyre, e më pas qenë rikthyer në tekstin kryesor në Versionin Standard të Korrigjuar të vonë. Në këtë mënyrë, është lehtë të shihet se si është manipuluar me tekstin e shkrimeve Krishtere gjatë kohës, dhe pasazhet që me shekuj janë nderuar si fjalët e frymëzuara të Zotit, janë fshirë tepër lehtë dhe janë ndryshuar në emër të korrigjimit. Poashtu është e pamundshme të thuhet me siguri se sa do të zgjasë ky trend, dhe kur më Krishterimi [pas thuajse 2000 vjetëve] përfundimisht do të pajtohet dhe të jetë i kënaqur se nuk ka nevojë më për ndryshime të tjera në Dhjatën e Re!
http://mburoja.net
