A është Kurani libër për popujt e lashtë?

Edhe diku tjetër në këto rreshta, kemi theksuar se nuk është e vlefshme të përdoret shprehja ‘Libër i të vdekurve’ për Kuranin, dhe gjithashtu, as edhe për Biblën. As Biblën, as Kuranin nuk mund ta lexojmë si një “Libër tibetan i të vdekurve” ose si “Libër egjiptian i të vdekurve”.

Me një studim të kujdesshëm të historisë së Biblës dhe Kuranit, shihet se këto dy libra janë pjesë e pandashme e jetës fetare, kulturore dhe civilizuese të hebrenjve dhe të krishterëve, përkatësisht, të muslimanëve.

Por, për t’i ‘qetësuar zemrat’, le të shqyrtojmë për një moment, se a është e rëndësishme, dhe në cilën shkallë të rëndësisë, është përshtypja që Kurani, megjithatë, kryesisht flet për popujt e lashtë, për kohërat e kaluara, për kombet e kaluara, për civilizimet e zhdukura, për kulturat që mungojnë.

Kurdoherë që tregimet kuranore duam t’i lexojmë dhe kuptojmë në tërësinë e tyre, është e nevojshme që t’i kemi disa komponentë të rëndësishëm të paraqitjes së Kuranit, të cilat nuk shihen çdo herë në sipërfaqen e Tekstit, por deri tek ato duhet të arrihet me një ‘metodologji’ specifike. Në fakt, tregimet dhe ekspozimet kuranore gjithmonë kanë të paktën tre komponentë: Shkronjën, zërin nga shkronja dhe kuptimin nga zëri. Këta tre përbërës, në shumë aspekte janë si vështrimi në një hije. Nëpërmjet vetë hijes, ne mund të arrijmë tek objekti, nga i cili bie hija. Pas një kohe, mendja sqaron qartë dhe tregon se pas saj ka një dritë shkëlqyese, e cila prodhon hije nga objekti mbi të cilin bie.

Pikërisht, në Kuran është gjithmonë ai dimensioni i tretë, i largët, në shikim të parë i padukshëm. Ai është prapa, ne atë do ta kujtojmë më vonë. Ajo, nga thellësia e saj i lidh tregimet kuranore në një tërësi koherente.

Megjithatë, le ta ritheksojmë pyetjen që nga fillimi i kësaj linje:

‘A është Kurani libër për popujt e lashtë?’

Shikuar nga njëra anë, Kurani me të vërtetë, flet shumë shpesh për njerëz të lashtë ose të larguar prej kohësh, për brezat e zhdukur, për civilizimet e zhdukura. Ka faqe të Kuranit në të cilat dëgjohen jehonat e largëta të antikitetit, prej tyre dalin zërat e njerëzve të lashtë, të kulturave, feve dhe qytetërimeve.

Nga këta njerëz të lashtë, Kurani na sjell emrat e tyre të shumtë (si kujtim për fatin e tyre): Kavmu-Nūḥ, ʻĀd, Ṯhemūd, Tubba, Ajkah, Aṣḥābu-Medjen, el-Muʼtefikāt, Kavmu- Firʻawn, Aṣḥāburr-Rress, Kurejsh…

Por, është interesante dhe e jashtëzakonshme në mënyrën e vet, që Kurani në faqet e tij, kurrë nuk e shënon, ose saktëson një kohë doksografike, se kur ka jetuar një popull antik ose një brez i lashtë.

Kurani, gjithashtu, nuk jep një epokë të fiksuar kohore, ose disa vite kalendarike të varura nga fillimi ose përfundimi i ndonjë ngjarjeje, që ka ndodhur shumë kohë më parë dhe nga e cila fillon llogaritja e kohës.

Në Kuran nuk ka një datë të tillë, e as ndonjë datë tjetër si datë, me ditën e theksuar, muajin dhe vitin e caktuar të ndonjë ngjarjeje. (Është po aq domethënëse që as Kurani dhe as Hadithi nuk e themelojnë ndonjë epokë sipas Muhamedit a.s!) [1]

Shkurt, nga faqet e Kuranit ne nuk e dimë se kur kanë jetuar ata popuj të lashtë dhe antikë të përmendur më lartë.

Atëherë, çka mësojmë nga Kurani për këta popuj të lashtë dhe antikë?

Mund të thuhet, pa shumë frikë nga gabimi, se ajo që nga faqet e Kuranit e mësojmë pak më në detaje, nuk është se kur këta popuj kanë jetuar, ose ku kanë jetuar, por se si kanë jetuar këta popuj, dhe si kanë përfunduar.

Dhe, përsëri, ajo sesi kanë jetuar popujt e lashtë, Kurani në plan të parë, nuk përpiqet mënyrën e përshkrimit të hollësishëm të ekonomisë së tyre ose të bujqësisë. Një paraqitje e tillë e shumë aspekteve të antikitetit për të cilat flet, nuk është detyrë parësore e librit të Kuranit.

Përkundrazi, tregimet kuranore për popujt e lashtë ose antikë, kryesisht i referohen akteve (jo) morale ose veprimeve (jo) morale të këtyre njerëzve. Në trajtimin e këtillë të së kaluarës dhe antikitetit, Kurani, mund të thuhet, ka një qëllim të rëndësishëm: që të na tregojë, praktikisht, se popujt e kaluar nuk janë zhdukur pa gjurmë, sepse ata, faqet e Kuranit “i kanë bërë histori” (ve xhealnahum eḥādīth) [2]⁾, nga e cila përgjithmonë nxirren mesazhe morale.

Dhe në këtë aspekt, Kurani është një libër vërshues i jetës. Popujt dhe komunitetet e lashta dhe antike: Kavmu Nūḥ, Ad, Themud, Tubbaʻ, Ajkah, Aṣḥābu Medjen el-Muʼtefikāt, Aṣḥāburr-Ress, Kavmu Firʻavn, Kurejsh…– përsëriten edhe në kohët e mëvonshme, jo në mënyrën ‘kthim i përhershëm i së njëjtës gjë’, por në mënyrën e rivlerësimit, tani në mënyrën e shijimit personal të jetës historike në Tokë, me të gjitha përballjet e serishme me pasazhet morale dhe me urdhrat që njerëzimi duhet përsëri t’i mbyllë në barrën e vet.

Kurani, në shumë faqe dëshmon, se njerëzimi po i jeton përvojat morale pa pushim dhe në mënyrë të pavarur, jo​​në mënyrën e kopjimit të thjeshtë të së kaluarës. Pikërisht, ky është ai dimensioni i tretë i Kuranit, të cilin ne nuk e shohim në fillim, për shkak të preokupimit me ‘hijen’ dhe ‘objektin’. Ai dimensioni i tretë është ajo dritë ose ai kuptim hyjnor i fuqishëm i Kuranit, i cili neve na drejtohet sapo t’i hapemi atij.

Po aq i rëndësishëm është edhe fakti, që Kurani premton mbijetesë, jo për ata që janë më të aftë (d.m.th. më mizorë dhe më të fuqishëm, siç mëson Darvinizmi), por për ata që janë më të moralshëm. Kjo mund të na duket si një nga mesazhet e shumta paradoksale të Kuranit, por, pikërisht Kurani dëshmon si vijon:

A) që hebrenjtë e tejkaluan faraonin, sepse i kishin Dhjetë Porositë dhe Tevratin,

B) që të krishterët e tejkaluan Perandorinë romake, sepse e kishin Ungjillin dhe mësimet e tij morale,

C) që muslimanët e tejkaluan fisin idhujtar Kurejsh, sepse u mbështeten në mesazhet morale dhe moralin kuranor, etj.

Popujt e lashtë dhe antikë nga faqet e Kuranit, kanë të bëjnë me lexuesit e Kuranit nga çdo kohë. Duke lexuar për popujt e lashtë dhe antikë, për kulturat dhe civilizimet e lashta, ne në të vërtetë, lexojmë një pjesë të madhe për vetveten, për ballafaqimin tonë me jetën, me botën, me Zotin, me fatin dhe me vdekjen. Ka pak shanse që njerëzimi ndonjëherë t’i shfuqizojë kuotat e situatave të veta dhe të qenësishme të vijës kufitare, ka pak shanse që ato të kapërcehen.

Prandaj, popujt e lashtë dhe antikë nuk kanë kaluar përfundimisht, por ata janë këtu, ashtu si ne, ashtu siç është këtu edhe e kaluara, nën këmbët tona.

Shkruan: Enes Karić

Përkthim: Miftar Ajdini

[1] ) Përllogaritjen islame ose muslimane të kohës, ose “epokën islamike” e themeloi halifi Omer (Umar). Ai e mori ngjarjen e Hixhretit, ose shpërnguljen e muslimanëve nga Meka në Medine, në vitin 622, sipas Isait el-Mesīḥut ( Jezu Krishti), si një afat kohor të përshtatshëm për themelimin e kalendarit musliman.

[2] ) Krahaso: Kurani, Besimtarët / al-Muʼminūn, 23:44. Krahaso: “…and We made them bywords.“ Pickthall, fq. 250;  “…und machten sie zum Exempel“;  Henning, fq. 345.